Kỳ vọng gì vào “công nghệ mới” ở hai bãi rác nhiều năm tai tiếng?

Sau 10 năm hoạt động với những lời hứa “hiện đại, có lợi cả về môi trường và kinh tế”, nhưng thực tế đã chứng minh những lời hứa đó chỉ là hứa hão, khi hai đơn vị xử lý rác thải này liên tiếp vi phạm, bị bắt quả tang gây ô nhiễm, nhiều lần bị xử phạt, hàng chục năm là điểm nóng khiếu nại tại Củ Chi.

Mới đây, dự án mới của Công ty Cổ phần VietStar (VietStar) và Công ty Cổ phần Đầu tư Phát triển Tâm Sinh Nghĩa (Tâm Sinh Nghĩa; đều có nhà máy xử lý rác trên địa bàn huyện Củ Chi, TP HCM) lại tiếp tục được công bố với những lời hứa “không ô nhiễm, không khói, không mùi hôi”. Liệu những lời hứa đó có đáng tin, có giúp TP HCM “xanh sạch đẹp” hơn không?

Điệp khúc “hiện đại, không phát tán mùi hôi”

Trong họp báo chiều ngày 26/8 mới đây, Giám đốc Sở TN&MT TP HCM, ông Nguyễn Toàn Thắng cho biết VietStar và Tâm Sinh Nghĩa đã được chấp thuận chủ trương đầu tư Dự án xử lý rác phát điện, sẽ được khởi công lần lượt vào cuối tháng 8 và 10 năm nay, dự kiến hoàn thành vào cuối năm 2019.

Nhà máy đốt rác phát điện Vietstar được xây dựng trong khuôn viên nhà máy hiện nay ở Củ Chi rộng 40 ha. Giai đoạn một khởi công ngày 28/8, với công suất 2.000 tấn rác mỗi ngày và đến cuối năm sau sẽ đưa vào vận hành. Giai đoạn hai xây dựng dây chuyền để tăng công suất lên 100%, hoàn thành trong năm 2021. Tổng vốn đầu tư là gần 400 triệu USD.

Báo chí trích dân lời Tổng giám đốc Công ty Vietstar Ngô Như Hùng Việt, cho rằng “nhà máy xử lý rác sử dụng công nghệ Martin của Đức với hệ thống khép kín không phát tán mùi hôi, không cần chờ phân loại tại nguồn, các hoạt động đều dùng công nghệ tự động. Dự án được làm trên khuôn viên nhà máy cũ nên thời gian xây dựng rất nhanh, chỉ trong một năm rưỡi”.

Đến đầu tháng 10, Công ty Tâm Sinh Nghĩa thì sẽ khởi công một số hạng mục của nhà máy rộng 8 ha, cũng xử lý 2.000 tấn rác mỗi ngày, dự kiến tháng 8/2021 có thể đi vào hoạt động. Khi hoàn thành, nhà máy sẽ phát điện với công suất 40 Mw và cho ra sản phẩm gạch không nung 200 tấn một ngày.

Trong quá khứ, những lời giới thiệu “có cánh” này đã xuất hiện. Mười năm trước, cuối năm 2009, khi khánh thành “trung tâm Vietstar Lemna Eco Center” tại huyện Củ Chi, dự án này hứa hẹn “sẽ xử lý 1.200 tấn rác thải rắn, chất thải tổng hợp mỗi ngày”. “Tại đây, rác thải sẽ được phân loại, thành phần hữu cơ được chuyển hóa thành phân trộn và những phân bón hữu cơ khác dùng cho nông nghiệp. Màng nhựa, những chất thải từ nhựa cũng được tẩy rửa cẩn thận và chuyển hóa thành hạt nhựa để bán cho các nhà máy. Vật liệu này có thể thay thế được những chất dẻo tổng hợp ngoại nhập làm từ dầu thô với giá thành cao. Ngoài ra, bằng việc tạo ra những sản phẩm hữu dụng từ rác thải, nhà máy còn giúp ích cho môi trường bằng việc tẩy sạch hơn 80% chất thải rắn ra khỏi các hố rác. Nhờ thế làm giảm bớt khí nhà kính”.

“Dự án có lợi cả về môi trường và kinh tế, mang lại công nghệ mới cho việc xử lý rác thải rắn, một vấn đề cấp bách của TP HCM”, Chủ tịch điều hành kiêm Tổng Gíám đốc thường trực Vietstar khi đó, nói.

Thực tế ô nhiễm, “áp dụng công nghệ lạc hậu”

Thực tế xảy ra đã không đúng so với những gì hai bãi rác này đã hứa hẹn. Nửa năm sau khi khánh thành, tháng 6/2010, Vietstar đã bị UBND huyện Củ Chi xử phạt hành chính vì rác thải chôn lấp không đúng tiêu chuẩn, các chỉ tiêu về nước thải, mùi hôi đều vượt quy định cho phép. Khi đó Sở TN&MT còn phát hiện Vietstar để bừa bãi 5000 tấn chất thải, có nơi không phủ bạt, gây nước đọng vũng.

Hai tháng sau, ngày 20/8, Cục Cảnh sát phòng, chống tội phạm về môi trường (Cơ quan thường trực phía Nam) Bộ Công an kiểm tra đột xuất phát hiện Vietstar chôn lấp hơn 5000 tấn rác xuống đất trên diện tích 7.000m2, ở độ sâu 80 cm, lấp phủ lên bằng cát. Đây là rác được loại bỏ từ quá trình phân loại ban đầu và sàn phân loại compost. Khi công an yêu cầu Vietstar đào lên thì phía dưới chứa rất nhiều tạp chất, trong đó có nhiều túi nilon, nước màu đen và bốc mùi hôi thối khó chịu. Ngoài ra, khi chôn lấp Vietstar không dùng lớp lót HDPE để thu gom nước rỉ rác, không thực hiện đúng cam kết về bảo vệ môi trường.

Mười năm sau đó, tới nay thực trạng ô nhiễm trên dường như không có gì thay đổi, dù công ty này đã nhiều lần đề nghị UBND TP tăng giá xử lý rác. Theo quan sát của PV, đây vẫn chỉ là bãi chôn lấp rác khổng lồ theo kiểu thô sơ, ít thấy có những cái gì gọi là “hiện đại, tiên tiến”. Cả một vùng rộng lớn xung quanh nhà máy bị “tấn công” bởi những dòng nước đen hôi hám. Cây cối không thể sống nổi. Hàng rào cây xanh của bãi rác đều chết đứng. Những hộ dân sống cách bãi rác cả cây số tính theo đường chim bay đều phàn nàn những khi bãi rác mở bạt che là mùi hôi sặc sụa theo gió ập đến ngạt thở. Cùng với đó là nạn ruồi muỗi nảy nở từ bãi rác bay về quấy rối xóm làng.

Ở nhà máy đốt rác Tâm Sinh Nghĩa cạnh đó, ống khói đốt rác nhả khói mù mịt lên trời tối ngày. Các con đường xung quanh nhà máy luôn nhớp nháp nhầy nhụa nước rác, ruồi nhặng bu đen ngòm, mùi rác đặc trưng tại khu vực xộc lên nhức óc.

Trả lời PLVN, Sở TN&MT TP HCM đã có văn bản, khẳng định VietStar thực hiện chôn lấp rác là chủ yếu, Tâm Sinh Nghĩa là đốt rác. Quá trình hoạt động, các công nghệ trên bộc lộ hạn chế về vấn đề mùi hôi gây ảnh hưởng đến môi trường xung quanh. Hai công ty này được nhận định là “áp dụng công nghệ lạc hậu trong xử lý rác thải”.

Còn “hứa hão” đến bao giờ?

Về phía người dân địa phương, 10 năm qua, người dân hai xã Thái Mỹ và Phước Hiệp liên tiếp tố cáo hai nhà máy rác gây ô nhiễm, ruồi nhặng, mùi hôi. UBND hai xã và UBND huyện Củ Chi liên tục có các văn để đề nghị các cấp vào cuộc để xử lý, khắc phục tình trạng ô nhiễm.

UBND TP HCM đã có công văn chỉ đạo Sở TN&MT giải quyết phản ánh mùi hôi phát sinh từ nhà máy VietStar và Tâm Sinh Nghĩa, nêu rõ những sai phạm của hai công ty, yêu cầu khắc phục nếu không sẽ bị xử lý.

Bất chấp sự kêu trời 10 năm của người dân khu vực, bất chấp những chỉ đạo từ các cấp chính quyền, phớt lờ những phản ánh của báo chí, hai nhà máy rác này vẫn không ngừng gây ô nhiễm.

Có thể nêu một dẫn chứng, trong cuộc họp giữa VietStar với UBND xã Thái Mỹ ngày 4/3/2019, bà Lê Ngọc Thanh Tuyền (Phó Chủ tịch UBND xã), nêu rõ: “Qua phản ánh của bà con nhân dân trên địa bàn xã Thái Mỹ, nhất là người dân các ấp Mỹ Khánh A, Mỹ khánh B, Bình Thượng 1, Bình Thượng 2, hiện mùi hôi phát sinh tại khu vực bãi rác VietStar gây ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống, sinh hoạt hằng ngày của người dân xung quanhh công ty, có nguồn nước ứ đọng nhiều bao quanh công ty. Từ nguyên nhân trên UBND xã yêu cầu VietStar có biện pháp xử lý, khắc phục hạn chế mùi hôi, không để mùi hôi từ rác gây ảnh hưởng đến đời sống người dân trên địa bàn xã. Đề nghị công ty tăng cường công tác phun xịt thuốc khử mùi và diệt ruồi, đồng thời có biện pháp che đậy, phủ bạt rác lộ thiên”.

Ngày 7/3/2019, Phòng TN&MT huyện Củ Chi tổ chức cuộc họp về những phản ánh của dân với tình trạng ô nhiễm do hai công ty đưa ra. Phó Chủ tịch xã tiếp tục khẳng định: “Tình trạng phát sinh mùi hôi từ quá trình xử lý chất thải rắn sinh hoạt nhiều, mùi hôi nồng nặc, người dân địa phương thường xuyên phản ánh về mùi hôi từ hai đơn vị (Tâm Sinh Nghĩa, VietStar). Hiện VietStar có hai đống chất thải trơ tuy có che chắn bạt phủ nhưng chưa triệt để, hiện tượng chất trơ quá nhiều, tồn đọng tại nhà máy, đơn vị cần có giải pháp xử lý…”.

Biên bản khẳng định có “tình trạng tồn đọng nước đen phát sinh mùi hôi tại cống thoát nước. Đối với Tâm Sinh Nghĩa, mương nội bộ phía sau công ty có đọng nước thải là nguyên nhân phát sinh mùi, cần tiến hành nạo vét xử lý nước thải, rà soát xử lý triệt để”.

Như vậy, có thể khẳng định 10 năm qua tình trạng gây ô nhiễm chưa khắc phục thì VietStar và Tâm Sinh Nghĩa lại tiếp tục được hưởng thêm ưu đãi như miễn tiền thuê đất 11 năm hoặc giảm 70% tiền thuê đất phải nộp; TP mua lượng điện tạo ra; tài trợ lãi vay; miễn thuế nhập khẩu tài sản cố định của dự án; hỗ trợ cơ sở hạ tầng (đường giao thông, điện, nước) đến chân tường rào dự án và nhiều chính sách ưu đãi khác…

Nhiều ý kiến cho rằng, do áp lực về lượng rác thải từ sinh hoạt, TP HCM buộc phải ưu đãi dù các bãi rác chỉ “hứa lèo”? Hay còn những nguyên nhân nào khác như lợi ích nhóm, lợi nhuận cho những công ty xử lý rác? Vì 10 năm qua Vietstar và Tâm Sinh Nghĩa đã “hứa lèo”, dư luận có quyền đặt ra nghi vấn một lần nữa hai công ty này lại tiếp tục hứa hão.

Trong các số báo sau, PLVN tiếp tục phản ánh về các ý kiến của người dân, chính quyền địa phương, về hai nhà máy rác ô nhiễm này.

Gần đây nhất, ngày 19/7, tại cuộc họp về kinh tế - xã hội 6 tháng đầu năm, Chủ tịch UBND TP HCM Nguyễn Thành Phong yêu cầu Sở TN&MT làm việc với các nhà máy xử lý rác tại thành phố, yêu cầu phải giảm ô nhiễm, nếu không sẽ đình chỉ hoạt động.